De Samenvatting van de Kenmerken van het Product (SKP) en de bijsluiter van geneesmiddelen die gabapentine bevatten (Neurontin en generieke geneesmiddelen in België) zijn bijgewerkt na een analyse van de risico's op misbruik, verkeerd gebruik en afhankelijkheid.
Herinneringen en aanbevelingen
Gabapentine (Neurontin en generieke geneesmiddelen) is een gamma-aminoboterzuur-analoog (GABA) en lid van de gabapentinoïdenfamilie (net als pregabaline). Het heeft een remmende werking op het zenuwstelsel door in te werken op spanningsafhankelijke calciumkanalen en niet op GABA-receptoren. In België is gabapentine geïndiceerd voor de behandeling van partiële epilepsieaanvallen met of zonder secundaire gegeneraliseerde aanvallen bij volwassenen en kinderen vanaf 6 jaar, en voor de behandeling van perifere neuropathische pijn bij volwassenen.
De aanbevolen dagelijkse dosering voor gabapentine is over het algemeen tussen 900 en 3 600 mg in drie innames voor een volwassene zonder comorbiditeit die een beperkte dosis zou rechtvaardigen (gevorderde leeftijd of nierinsufficiëntie).
Verkeerd gebruik, misbruik en afhankelijkheid
Sinds enkele jaren wordt misbruik en verkeerd gebruik van gabapentine (en pregabaline, zie onze vorige communicatie) vastgesteld. De prevalentie hiervan zou ongeveer 1 % kunnen zijn in de algemene bevolking en 40 - 65 % bij patiënten die gabapentine voorgeschreven krijgen. Misbruik en verkeerd gebruik van dit geneesmiddel worden over het algemeen gemotiveerd door recreatieve doeleinden, om de stemming of angst onder controle te houden, om het effect van andere psychotrope stoffen te versterken of als onderdeel van zelfdestructieve bedoelingen.
De meerderheid van de problematische gebruikers van gabapentinoïden zijn jongvolwassen mannen, waarvan de mediane leeftijd gestaag daalt (van 30 jaar in 2010 naar 24 jaar in 2019). Het risico op misbruik, verkeerd gebruik en afhankelijkheid van gabapentinoïden neemt toe bij patiënten met een voorgeschiedenis van middelenmisbruik, chronische pijn of psychiatrische comorbiditeiten. Deze risico's kunnen ook voorkomen bij patiënten zonder voorgeschiedenis van middelenmisbruik die therapeutische dosissen gabapentine gebruiken.
Misbruik van gabapentine alleen is vrij zeldzaam, en het wordt vaker gebruikt in combinatie met psychotrope of kalmerende stoffen (benzodiazepines, opioïden, antidepressiva, Z-drugs, anti-epileptica, cannabinoïden of alcohol). Daarnaast verhoogt gecombineerd gebruik het risico op respiratoire depressie, coma of fatale afloop, die kunnen optreden in de context van overdosissen of wisselwerkingen.
Misbruik of verkeerd gebruik van gabapentinoïden kan leiden tot afhankelijkheid, wat zich kan uiten in lichamelijke verschijnselen (tolerantie en ontwenning), maar ook in psychologische verschijnselen (verlies van controle over het gebruik, geneesmiddelenzoekend gedrag). Ontwenningsverschijnselen van gabapentinoïden zijn vergelijkbaar met die van benzodiazepines en alcohol: angst, slapeloosheid, misselijkheid, pijn, overmatig zweten, beven, hoofdpijn, depressie, gevoel van abnormaliteit, duizeligheid en malaise. Daarom moet het gebruik van gabapentine (of pregabaline) geleidelijk worden afgebouwd.
Een deel van de gabapentine (en pregabaline) die voor misbruik of verkeerd gebruik wordt gebruikt, is afkomstig van illegale markten, maar studies uit Groot-Brittannië en de VS tonen ook aan dat tussen 52 % en 63 % van de oneigenlijk gebruikte geneesmiddelen afkomstig zijn van zorgverleners en zorginstellingen.
Voorschrift en aflevering
Voor elk voorschrift en/of aflevering van gabapentine is het belangrijk om:
- een medische, psychosociale anamnese van de patiënt af te nemen om patiënten met een verhoogd risico op verkeerd gebruik, misbruik en afhankelijkheid te identificeren (er moet aandacht worden besteed aan een eventuele opeenstapeling van kwetsbaarheden);
- de doseringen te respecteren zoals aanbevolen in de SKP en om niet systematisch grote hoeveelheden voor te schrijven;
- patiënten die reeds met gabapentine worden behandeld, zorgvuldig te controleren op tekenen van verkeerd gebruik, misbruik, ontwikkeling van tolerantie met verhoging van de dosis door de patiënten zelf, van afhankelijkheid en van gedrag dat aanzet tot het voorschrijven of afleveren van gabapentine;
- bijzondere aandacht te besteden aan het gebruik van andere psychoactieve stoffen (risico op versterking van de effecten, maar ook een verhoogd risico op een respiratoire depressie of coma);
- een verlaging van de dosering te overwegen voor alle patiënten bij wie de eliminatie van gabapentine is verminderd (nierinsufficiëntie, gevorderde leeftijd) of voor patiënten met een ernstige ademhalingsaandoening.
Stopzetting van de behandeling
In geval van noodzakelijke stopzetting van de behandeling met gabapentine mag het risico op ontwenningsverschijnselen niet worden onderschat. Er wordt aanbevolen om het geneesmiddel geleidelijk over een periode van minstens een week stop te zetten, ongeacht de oorspronkelijke indicatie voor gabapentine.
Misbruik of verkeerd gebruik melden
Patiënten en gezondheidszorgbeoefenaars worden aangemoedigd om misbruik en verkeerd gebruik te melden aan het FAGG.
Artsen en apothekers worden verzocht om klacht in te dienen bij de politie als ze valse voorschriften ontvangen.
Referenties
- Evoy et al., Drugs. 2021 Jan;81(1):125-156
- Smith et al., Addiction. 2016 Jul;111(7):1160-74.
- Tambon et al., Front Psychiatry. 2021 Feb 3:12:639780.
- Driot et al., Br J Clin Pharmacol. 2019 85:1260-9
- Smith et al., Br J Gen Pract. 2012 Aug;62(601):406-7
- Bonnet et al., Eur Neuropsychopharmacol. 2017 Dec;27(12):1185-1215.